Jak załatwić sprawy spadkowe? Ile to kosztuje i jak długo trwa procedura? Czym różni się wydziedziczenie od wyłączenia od dziedziczenia? Jak zgłosić nabycie spadku do Urzędu Skarbowego? Kiedy przysługuje nam zwolnienie od podatku od spadku?
Kiedy mówimy o dziedziczeniu ustawowym, a kiedy o testamentowym?
Polski ustawodawca przewidział dwie możliwości spadkobrania. Pierwsza z nich to dziedziczenie ustawowe. Zgodnie z art. 931 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny jako pierwsi do dziedziczenia z ustawy powołani są: dzieci spadkodawcy oraz małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, z zastrzeżeniem, że część należna małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. W razie braku dzieci, wnuków bądź dalszych zstępnych spadkodawcy, do dziedziczenia powołani są małżonek i rodzice. Dopiero w dalszej kolejności dziedziczą rodzeństwo, zstępni rodzeństwa czy dziadkowie spadkodawcy. W przypadku braku krewnych, małżonka bądź dzieci spadkodawcy, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeżeli spadkodawca w chwili śmierci mieszkał za granicą, bądź też miejsca ostatniego zamieszkania nie da się ustalić, cały spadek przypada Skarbowi Państwa. Może się jednak zdarzyć, że spadkodawca sam zechce zdecydować, komu przekazać cały spadek bądź przedmioty wchodzące w jego skład (np. mieszkanie, przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne) i w tym celu sporządzi testament. Wówczas mówimy o dziedziczeniu testamentowym.
Jakie wyróżniamy rodzaje testamentów?
Wyróżniamy kilka rodzajów testamentów. Spadkodawca może np. sporządzić testament własnoręczny. Oznacza to, że spisuje swoją ostatnią wolę odręcznie. Na koniec podpisuje dokument, zaznaczając na nim datę jego sporządzenia. Istnieje również możliwość sporządzenia testamentu w formie aktu notarialnego. – W tym celu należy udać się do notariusza, który spisze naszą ostatnią wolę. Sporządzenie testamentu w tej formie wydaje się być najbardziej pożądane. Notariusz zadba bowiem o to, by testament spełniał wszelkie wymogi formalne i był zgodny z obowiązującymi przepisami prawa – podkreśla Małgorzata Rosińska, Kierownik Działu Prawnego Funduszu Hipotecznego DOM.
Możemy również sporządzić testament allograficzny. Polega on na tym, że swoją ostatnią wolę oświadczamy ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego, w obecności dwóch świadków. Testamentu alograficznego nie mogą sporządzić osoby głuche lub nieme. Oprócz wskazanych powyżej testamentów zwykłych, wyróżniamy jeszcze tzw. testamenty szczególne, które sporządza się gdy np. istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Do testamentów szczególnych zaliczamy: ustny, podróżny i wojskowy.
Co istotne, testament może sporządzić tylko jedna osoba, co w praktyce oznacza, że np. każdy z małżonków musi rozporządzić swoim majątkiem samodzielnie.
Czy po sporządzeniu testamentu można zmienić zdanie?
Każdy testament może zosta
odwołany lub zmieniony. W tym celu należy np. sporządzić nowy testament, w którym zostanie zawarta klauzula, iż spadkodawca odwołuje wcześniejszy testament. Spadkodawca ma także możliwość zniszczenia odwoływanego testamentu, pozbawienia tego testamentu cech ważności, bądź dokonania w odwoływanym testamencie zmian wskazujących na wolę jego odwołania.
Co to jest wydziedziczenie?
Może się zdarzyć, iż w najbliższej rodzinie znajdują się osoby, które nie powinny po nas dziedziczyć. Uporczywie nie utrzymują z nami kontaktu, czy też zachowują się nieetycznie naruszając ciążące na nich obowiązki rodzinne. – Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego wydziedziczyć można osobę, która wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci bądź też uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych – przypomina Małgorzata Rosińska z Funduszu Hipotecznego DOM.
Oświadczenie o wydziedziczeniu należy złożyć w testamencie, wskazując przy tym konkretne powody, dla których wydziedziczenie nastąpiło. Precyzyjnie należy także określić osobę, którą chcemy wydziedziczyć (najlepiej wskazując jej imię i nazwisko wraz z numerem PESEL lub adresem zamieszkania, bądź też indywidualizując ją w inny sposób np. moja żona, najstarsza córka itp.).
Wydziedziczenie to pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców prawa do zachowku. Jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni przysługuje mu zachowek w wysokości dwóch trzecich wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału.
Czym różni się wydziedziczenie od wyłączenia od dziedziczenia?
Od wydziedziczenia należy rozróżnić wyłączenie od dziedziczenia. To ostatnie ma miejsce w sytuacji, gdy spadkodawca pominął w testamencie małżonka, zstępnych bądź rodziców. Osobom tym przysługuje wówczas prawo do zachowku.
Jak załatwić sprawy spadkowe? Ile to kosztuje?
– Po śmierci członka naszej najbliższej rodziny nie powinniśmy zwlekać ze sformalizowaniem nabycia praw do spadku. W tej kwestii możemy wybrać kilka rozwiązań. Możemy udać się do notariusza i w obecności zainteresowanych osób sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia (co do zasady, gdyż istnieje możliwość sporządzenia aktu bez jednoczesnej obecności wszystkich zainteresowanych osób). Przez sformułowanie „zainteresowane osoby” rozumiemy potencjalnych spadkobierców ustawowych i testamentowych, a także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne – podkreśla Małgorzata Rosińska, prawnik Funduszu Hipotecznego DOM. Jest to na pewno procedura dużo szybsza, choć niekoniecznie tańsza niż prowadzenie postępowania spadkowego przed sądem. Dla przykładu koszt aktu poświadczenia dziedziczenia to 50 zł (w przypadku aktu poświadczenia dziedziczenia testamentowego z zapisem windykacyjnym kwota ta jest wyższa i wynosi 100 zł), poprzedza go protokół dziedziczenia, którego cena to ok. 100 zł, a także (w niektórych przypadkach) oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (50 zł) bądź protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu (50 zł). Kwoty te nie obejmują podatku VAT. Należy do nich również doliczyć koszty wypisów każdego z ww. dokumentów.
Postępowanie spadkowe jest nieznacznie tańsze. Dla przykładu opłata sądowa za złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku to 50 zł. Osobno płacimy za przyjęcie/odrzucenie spadku – 50 zł. Warto przy tym pamiętać, iż jest to procedura długotrwała, trwająca z reguły kilka miesięcy. Co istotne, w przypadku postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku musimy dodatkowo czekać na jego uprawomocnienie się.
Nabyłem spadek i co dalej?
Kolejny krok to zgłoszenie nabycia spadku do urzędu skarbowego. W tym celu należy wypełnić deklarację SD-3, w której wskażemy nabyte rzeczy lub prawa majątkowe, czyli m.in. samochody, lokale, domy, środki pieniężne lub jednostki uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym otwartym. Należy przy tym pamiętać o art. 4a ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, który stanowi, iż jeżeli chcemy skorzystać ze zwolnienia od podatku od spadku musimy zgłosić nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku bądź sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Wskazane zwolnienie dotyczy jedynie małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę.
